Czy koncept kapitalizmu patchworkowego pasuje do polskiego przypadku?

Abstract

Tekst stanowi pewną polemikę z ideą kapitalizmu patchworkowego, od pewnego czasu rozwijaną przez badaczy z SGH, która – jako oryginalny koncept – miałaby wyjaśniać odmienną sytuację gospodarek postsocjalistycznych po transformacji. Rozważania odwołują się do polskiego przypadku. Dowodzi się, wbrew opinii autorów idei, że Polska nie jest niespójnym układem instytucji („patchworkiem”) bez jasnego rdzenia interesów, wokół którego następuje reprodukcja systemu. Jest natomiast przypadkiem półperyferyjnego kapitalizmu zależnego, z dużą rolą kapitału zagranicznego i ze słabym państwem. Procesy reprodukcji kapitału przebiegają więc głównie w interesie zagranicznego kapitału głęboko penetrującego polską ekonomikę. Oznacza to, że czynniki napędowe naszej gospodarki i źródła sukcesów są w dużym stopniu zewnętrzne (poza nami). Problem z niespójnością układu instytucjonalnego czy słabość państwa nie tkwią w wyborze ścieżki transformacji, nijakości elit czy intelektualnych błędach decydentów. Źródeł tej niespójności szukać należy w konflikcie między kształtem importowanych, formalnych instytucji fundujących kapitalizm, a mocno zakorzenionymi, kulturowo uwarunkowanymi, mechanizmami zachowań obywateli. To nieformalne instytucje, panujący układ norm społecznych i systemy wartości podzielane przez Polaków okazały się w części dysfunkcjonalne i tym samym ujawniły się jako ograniczenia rozwojowe. Kluczową słabością, jak się wydaje, jest niski zasób kapitału społecznego w polskim społeczeństwie.