Determinanty spadku płodności w Polsce – próba syntezy
Main Article Content
Abstract
This paper presents a theoretic synthesis of determinants of fertility decline in Poland in the post-war period. The differences in fertility determinants between the communist and post-communist periods are of particular interest.
First, we present the changes in the number of births and their direct determinants: the number of women in reproductive age, forming lasting heterosexual relationships and the quantum and timing of fertility. The births’ decline in Poland is attributed to both quantum and timing effects and changes of union formation. In the second part, we discuss indirect determinants of fertility change by referring to main theoretical approaches to nuptiality and fertility, and by making use of research conducted in Poland.
In the last section, we present a conceptual model distinguishing fertility determinants operating on the interconnected levels of production and reproduction system (the macro level), labour market and family (the meso level), and work and family social roles (the micro level). By showing how different factors operated differently in the Polish People’s Republic (until 1989) and during the post-communist transition, we analyse links between these determinants and importance of each of them.
Article Details
References
[2] Ajzen I., 2012, The theory of planned behavior, [w:] P.A. Lange, A.W. Kruglanski, E.T. Higgins (red.), Handbook of Theories of Social Psychology t. 1 (s. 438–459), Sage, London.
[3] Baranowska A., 2009, Decyzje kobiet u progu wejścia w dorosłość: Inwestycje w karierę zawodową czy rodzinną? Rola kapitału ludzkiego i uwarunkowań instytucjonalnych, [w:] I.E. Kotowska (red.), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce (s. 175–196), Scholar, Warszawa.
[4] Beck-Gernsheim E., 1998, On the Way to a Post-Familial Family. From a Community of Need to Elective Affinities, „Theory, Culture and Society”, vol. 15, nr 3, 53–70.
[5] Becker G., 1960, An economic analysis of fertility, [w:] A.J. Coale (red.), Demographic and Economic Change in Developed Countries (s. 209–240), Princeton University Press, Princeton.
[6] Becker G., 1973, A Theory of Marriage, „Journal of Political Economy”, vol. 81, nr 4, 813–846.
[7] Becker G., 1974, A Theory of Social Interactions, „Journal of Political Economy”, vol. 82, nr 6, 1063–1093.
[8] Bongaarts J., 1978, A Framework for analyzing the proximate determinants of fertility, „Population and Development Review”, vol. 4, nr 1, 105–132.
[9] Bongaarts J., Feeney G., 1998, On the quantum and tempo of fertility, „Population and Development Review”, vol. 24, nr 2, 271–291.
[10] Borowik I., 2002, Przemiany religijności polskiego społeczeństwa, [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego: Polska na przełomie XX i XXI wieku (s. 381–397), Scholar, Warszawa.
[11] Brien M., Lillard L., Stern S., 1999, Cohabitation, Marriage and Divorce in a Model of Match Quality, Working Paper, University of Virginia.
[12] Caldwell J.C., 1982, Theory of Fertility Decline, Academic Press, London.
[13] CBOS, 2012, Potrzeby prokreacyjne oraz preferowany i realizowany model rodziny (No. BS/61/2012), http://cbos.pl/SPISKOM.POL/2012/K_061_12.PDF (data dostępu: 17.11.2016).
[14] CBOS, 2013, Postawy prokreacyjne kobiet (No. BS/29/2013), http://www.cbos.pl/SPISKOM. POL/2013/K_029_13.PDF (data dostępu: 17.11.2016).
[15] CBOS, 2015, Kanon wiary Polaków (No. 29/2015), http://badanie.cbos.pl/details.asp?q=a1&id=5146 (data dostępu: 17.11.2016).
[16] Coale A.J., 1973, The demographic transition reconsidered, [w:] International Population Conference, t. 1 (s. 53–72), International Union for the Scientific Study of Population, Liège.
[17] Coale A.J., 1986, Population trends and economic development, [w:] J. Menken (red.), World Population and U.S. Policy: The Choices Ahead (s. 96–104), Norton, New York.
[18] Connolly C., 1998, The Description of Gay and Lesbian Families in Second-Parent Adoption Cases, „Behavioral Sciences & the Law”, vol. 16, nr 2, 225–236.
[19] Cover S., 1989, Role overload, role conflict and stress: Addressing consequences of multiple role demands, „Social Forces”, vol. 67, 965–982.
[20] Czapiński J., Panek, T., 2007, Diagnoza społeczna 2007, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa.
[21] Davis K., Blake J., 1956, Social Structure and Fertility: An Analytic Framework, „Economic, Development and Cultural Change”, vol. 4, nr 3, 211–235.
[22] Demeny P., 2011, Population Policy and the Demographic Transition: Performance, Prospects, and Options, „Population and Development Review”, vol. 37, nr 1, 249–74.
[23] Domański H., 1999, Zadowolony niewolnik idzie do pracy, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
[24] Duch-Krzystoszek D., 1996, O podziale władzy i obowiązków w rodzinie, [w:] J. Sikorska (red.), Kobiety i ich mężowie. Studium porównawcze (s. 137–157), IFiS PAN, Warszawa.
[25] Duszczyk M., Lesińska M., 2016, Upolitycznienie Procesów Demograficznych – Próba Podejścia Teoretycznego, „Problemy Polityki Społecznej”, nr 3/34, 13–25.
[26] Easterlin R.A., 1978, The economics and sociology of fertility: a synthesis, [w:] C. Tilly (red.), Historical Studies of Changing Fertility (s. 57–133), Princeton University Press, Princeton.
[27] Engelhardt H., Prskawetz A., 2004, On the Changing Correlation Between Fertility and Female Employment over Space and Time, „European Journal of Population”, vol. 20, nr 1, 35–62.
[28] Eurostat, 2015, EUROPOP2013 – Population projections at national level, zasób internetowy, http://ec.europa.eu/eurostat/data/database?node_code=proj (data dostępu: 12.11.2016).
[29] EVS, 2011, EVS – European Values Study 1990 – Integrated Dataset, https://doi.org/10.4232/1.10790 (data dostępu: 12.11.2016).
[30] Fidelis M., 2015, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
[31] Fishbein M., Ajzen I., 2010, Predicting and Changing Behavior: The Reasoned Action Approach, Taylor & Francis Group, New York.
[32] Fisher H.E., 1994, Anatomia miłości: Historia naturalna monogamii, cudzołóstwa i rozwodu, Zysk i S-ka, Poznań.
[33] Flandrin J.L., 1998, Historia rodziny, Liga Republikańska, Warszawa.
[34] Frątczak E., Ptak-Chmielewska A., Pęczkowski M., Sikorska I., 2011, Płodność i małżeńskość w Polsce – analiza kohortowa: kohorty urodzeniowe 1911–1986, Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa.
[35] Freedman R., 1975, The Sociology of Human Fertility, Irvington, New York.
[36] Freedman R., 1987, Fertility determinants, [w:] J. Cleland, C. Scott (red.), The World Fertility Survey: An Assessment (s. 773–795), Clarendon Press, Oxford.
[37] Frejka T., Sobotka T., 2008, Fertility in Europe: Diverse, Delayed and below Replacement, „Demographic Research”, vol. 19, 15–46.
[38] Gawrycka M., Wasilczuk J., Zwiech P. (red.), 2010, Szklany sufit i ruchome schody – Kobiety na rynku pracy, CeDeWu, Warszawa.
[39] Giza-Poleszczuk A., 2002, Rodzina i system społeczny, [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego: Polska na przełomie XX i XXI wieku (s. 272–293), Scholar, Warszawa.
[40] Gołata E., 1995, Małżeńskość a bezrobocie, [w:] J. Paradysz (red.), Badanie koniunktury demograficznej. Materiały z konferencji, Baranowo, 7–9.12.1994 (s. 108–119), Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.
[41] Goode W., 1960, A theory of role strain, „American Sociological Review”, vol. 25, 483–496.
[42] GUS, 2004, Kobiety i mężczyźni na rynku pracy, http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/f_kobiety_mezczyzni_na_rynku_pracy_2004.pdf (data dostępu: 17.11.2016).
[43] GUS, 2014a, Prognoza ludności na lata 2014–2050, GUS, Warszawa.
[44] GUS, 2014b, Rocznik Statystyczny Pracy 2014, GUS, Warszawa.
[45] GUS, 2015, Budżet czasu ludności 2013. Część I, http://stat.gov.pl/files/gfx/portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/ 5486/19/1/1/budzet_czasu_ludnosci_2013r.pdf (data dostępu: 12.11.2016).
[46] GUS, 2016. Baza demografia, GUS, Warszawa, zasób internetowy, demografia.stat.gov.pl/bazademografia/ (data dostępu: 26.06.2016).
[47] Hardy J., 2009, Poland’s new capitalism, Pluto Press, London.
[48] Holzer-Żelażewska D., Tymicki K., 2009, Cohort and period fertility of Polish women 1945–2008, „Studia Demograficzne”, nr 1/155, 48–69.
[49] Iglicka K., 1989, Bezpośrednie czynniki płodności, „Studia Demograficzne”, nr 3/97, 37–54.
[50] Inglehart R., 1997, Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societies, Princeton University Press, Princeton.
[51] Janowska Z., Martini-Fiwek J., Góral Z., 1992, Bezrobocie kobiet w Polsce, Fundacja im. Friedricha Eberta, Warszawa.
[52] Jarosz D., 2000, Kobiety a praca zawodowa w Polsce w latach 1944–1956. Główne problemy w świetle nowych badań źródłowych, [w:] A. Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i praca: wiek XIX i XX: Zbiór studiów (s. 217–41), DiG, Warszawa.
[53] Jarska N., 2011, Praca zawodowa robotnic w Polsce w latach 1945–1970 na tle porównawczym, „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Politologica”, nr 5/87, 115–127.
[54] Jaruga I., 1999, Proximate fertility determinants. Application of Bongaarts’ model for Poland, the years 1991 and 1995, „Studia Demograficzne”, nr 2/136, 63–87.
[55] Jasińska-Kania A., 2012, Zmiany wartości Polaków a procesy transformacji, europeizacji i globalizacji, [w:] A. Jasińska-Kania (red.), Wartości i zmiany. Przemiany postaw Polaków w jednoczącej się Europie (s. 318–341), Scholar, Warszawa.
[56] Jasińska-Kania A., Konieczna J. i Marody M., 2012, EVS – European Values Study 1999 – Poland, zasób internetowy, http://zacat.gesis.org/webview/index/en/ZACAT/ZACAT.c.ZACAT/European-Values-
[57] Study-EVS-.d.5/EVS-1999-3rd-wave.d.2/EVS-European-Values-Study-1999-Poland/fStudy/ZA3794 (data dostępu: 17.11.2016).
[58] Jóźwiak J., Paradysz J., 1993, Demograficzny wymiar aborcji, „Studia demograficzne”, nr 1/111, 31–41.
[59] Kohler H.P., Billari F., Ortega J.A., 2001, Towards a theory of lowest-low fertility, Working Paper, 32, Max Planck Institute for Demographic Research, Rostock.
[60] Kordasiewicz A., 2016, (U)sługi domowe. Przemiany relacji społecznych w płatnej pracy domowej, Wydawnictwo UMK, Warszawa–Toruń.
[61] Korolczuk E., Hryciuk R. 2010, Poland, [w:] A. O’Reilly, (red.), Encyclopedia of Motherhood, t. 3 (s. 990–991), SAGE Publications Ltd., Los Angeles.
[62] Kotowska I.E., 1995, Discrimination against Women in the Labor Market in Poland during the Transition to a Market Economy, „Social Politics”, vol. 2, nr 1, 76–90.
[63] Kotowska I.E., 1999, Drugie przejście demograficzne i jego uwarunkowania, [w:] I.E. Kotowska (red.), Przemiany demograficzne w Polsce w latach 90. w świetle koncepcji drugiego przejścia demograficznego (s. 11–33), Monografie i Opracowania 461, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa.
[64] Kotowska I.E., 2004, Zmiany demograficzne a przyszły rynek pracy, [w:] S. Borkowska (red.), Przyszłość pracy w XXI wieku (s. 115–138), IPiSS / GUS, Warszawa.
[65] Kotowska I.E., 2005, Europa wobec przeobrażeń rodziny. Czy potrzebna jest europejska strategia prorodzinna?, [w:] M.J. Radło (red.), Zielona Księga PFSL. Polska wobec redefinicji Strategii Lizbońskiej (s. 223–241), Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Warszawa-Gdańsk.
[66] Kotowska I.E., 2009, Zmiany modelu rodziny a zmiany aktywności zawodowej kobiet w Europie, [w:] I.E. Kotowska (red.), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce (s. 15–29), Scholar, Warszawa.
[67] Kotowska I.E., 2014, Uwarunkowania zachowań prokreacyjnych, [w:] I.E. Kotowska (red.), Niska dzietność w Polsce w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza społeczna 2013. Raport tematyczny (s. 41–50), Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, zasób internetowy, http://www.diagnoza.com/pliki/raporty_tematyczne/Niska_dzietnosc_w_Polsce.pdf (data dostępu: 17.11.2016).
[68] Kotowska I.E., Jóźwiak J., Matysiak A., Baranowska A., 2008, Poland: Fertility Decline as a Response to Profound Societal and Labour Market Changes?, „Demographic Research”, vol. 19, 795–854.
[69] Kotowska I., Sztanderska U., Wóycicka I., 2009, Scenariusz modernizacji polityki społecznej. Stymulowanie wzrostu aktywności ekonomicznej i dzietności kobiet, [w:] I. Kotowska (red.), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce (s. 261–280), Scholar, Warszawa.
[70] Kowalska A., 1999, Zmiany na rynku pracy w okresie transformacji, „Monografie i Opracowania/Szkoła Główna Handlowa”, 461, 35–81.
[71] Kowalska I., 1993, Problem aborcji na tle postaw i zachowań w zakresie regulacji urodzeń (wyniki ankietowego badania przemian rodziny i wzorców dzietności), „Studia demograficzne”, 1/111, 43–85.
[72] Krzyżowski Ł., Mucha J., 2012, Opieka społeczna w migranckich sieciach rodzinnych: Polscy migranci w Islandii i ich starzy rodzice w Polsce, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1/56, 191–217.
[73] Kuciarska-Ciesielska M., Marciniak G., Paradysz J., 1993, Rozpad małżeństw w Polsce – przyczyny i skutki, GUS, Warszawa.
[74] Kurkiewicz J., 1998, Modele przemian płodności w wybranych krajach europejskich w świetle drugiego przejścia demograficznego, „Zeszyty Naukowe / Akademia Ekonomiczna w Krakowie. Seria Specjalna: Monografie”, nr 131.
[75] Kurkiewicz J., 2008, Przemiany zachowań demograficznych społeczeństwa rozwiniętego, [w:] J. Kurkiewicz, B. Podolec (red.), Społeczno-ekonomiczne uwarunkowania procesów ludnościowych i kształtowania się potrzeb (s. 93–106), Prace z zakresu statystyki i demografii, nr 1/1, Krakowska Szkoła Wyższa im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego.
[76] Kurowska A., 2012, Wpływ wybranych instrumentów polityki rodzinnej i polityki zatrudnienia na dzietność oraz aktywność zawodową kobiet, „Polityka Społeczna”, nr 11/12, 14–19.
[77] Kurzynowski A., 2000, Przemiany wzorów karier zawodowych kobiet w latach 1950–1989, [w:] Żarnowska, A. Szwarc (red.), Kobieta i praca: Wiek XIX I XX: Zbiór Studiów (s. 189–215), DiG, Warszawa.
[78] Lasch C., 1977, Family is a haven in a heartless world, Basic Books, New York.
[79] Leibenstein H., 1957, Economic Backwardness and Economic Growth, Wiley, New York.
[80] Lesthaeghe R., van de Kaa D., 1986, Twee demografische transitie?, [w:] D.J. van de Kaa, R. Lesthaeghe (red.), Bevolking, groei en krimp (s. 9–24), Van Loghum Slaterus, Deventer.
[81] Luci-Greulich A., Thévenon O., 2013, The Impact of Family Policies on Fertility Trends in Developed Countries, „European Journal of Population”, vol. 29, nr 4, 387–416.
[82] Maciąg R., 2007, Społeczna konstrukcja i społeczne wykorzystanie danych medycznych. Przypadek aborcji, Niepublikowana. praca doktorska, Instytut Socjologii UW, Warszawa.
[83] Majka-Rostek D., 2011, Współczesne wzorce nowego ojcostwa, [w:] M. Świątkiewicz-Mośny (red.), Rodzina: Kondycja i przemiany (s. 103–116), Seria Wydawnicza Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
[84] Mandal E., 1995, Seksizm a bezrobocie kobiet. Mity i rzeczywistość, [w:] Z. Ratajczak (red.), Bezrobocie. Psychologiczne i społeczne koszty transformacji ustrojowej (s. 63–70), Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
[85] Marciniak G., 2015, Prognoza demograficzna GUS dla Polski 2014–2050. Porównania międzynarodowe, [w:] Rządowa Rada Ludnościowa, Sytuacja demograficzna Polski. Raport 2014–2015 (s. 290–306), Rządowa Rada Ludnościowa, Warszawa.
[86] Marody M., Giza-Poleszczuk A., 2000, Być kobietą, być mężczyzną – czyli o przemianach tożsamości związanej z płcią we współczesnej Polsce, [w:] M. Marody (red.), Między rynkiem a etatem: Społeczne negocjowanie polskiej rzeczywistości (s. 44–74), Scholar, Warszawa.
[87] Marody M., Giza-Poleszczuk A., 2004, Przemiany więzi społecznych: zarys teorii zmiany społecznej, Scholar, Warszawa.
[88] Matysiak A., 2009, Zatrudnienie kobiet w Polsce a posiadanie dzieci: Bariera czy warunek?, [w:] I.E. Kotowska (red.), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce (s. 197–232), Scholar, Warszawa.
[89] Matysiak A., Vignoli D., 2008, Fertility and Women’s Employment: A Meta-analysis, „European Journal of Population”, vol. 24, nr 4, 363–384.
[90] McCall G.J., Simmons J.L., 1966, Identities and interactions, Free Press, New York.
[91] McDonald P., 2000, Gender Equity in Theories of Fertility Transition, „Population and Development Review”, vol. 26, nr 3, 427–39.
[92] Mishtal J.Z., 2009, Understanding Low Fertility in Poland: Demographic Consequences of Gendered Discrimination in Employment and Postsocialist Neoliberal Restructuring, „Demographic Research”, 21, 599–626.
[93] Mynarska M., Matysiak A., Rybińska A., 2014, Którędy do bezdzietności? Analiza ścieżek życia kobiet, które nigdy nie zostały matkami, [w:] A. Matysiak (red.), Nowe wzorce formowania i rozwoju rodziny w Polsce (s. 105–131), Scholar, Warszawa.
[94] Nowak S., 1986, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa.
[95] Nowicka W., 2007, Ustawa antyaborcyjna w Polsce – stan prawny i rzeczywisty, [w:] W. Nowicka (red.), Prawa reprodukcyjne w Polsce. Skutki ustawy antyaborcyjnej. Raport (s. 19–53), Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Warszawa.
[96] Okólski M., 1984, Zapobieganie i przerywanie ciąży w Polsce, „Studia demograficzne”, nr 2/ 76, 45–69.
[97] Okólski M., 1990, Ramy koncepcyjne zintegrowanej teorii płodności, [w:] M. Okólski (red.), Teoria przejścia demograficznego (s. 246–53), PWE, Warszawa.
[98] Okólski M., 2002, Przemiany ludnościowe we współczesnej Polsce w perspektywie minionego stulecia, [w:] M. Marody (red.), Wymiary życia społecznego: Polska na przełomie XX i XXI wieku (s. 27–66), Scholar, Warszawa.
[99] Okólski M., 2004, Demografia zmiany społecznej, Scholar, Warszawa.
[100] Okólski M., 2006, Płodność i rodzina w okresie transformacji, [w:] J. Wasilewski (red.), Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian (s. 103–144), Scholar, Warszawa.
[101] Okólski M., Fihel A., 2012, Demografia. Współczesne zjawiska i teorie, Scholar, Warszawa.
[102] ONZ, 2015a, Generations & Gender Programme: Survey Instruments, United Nations, New York-Geneva, http://www.ggp-i.org/data/online-codebook (data dostępu: 12.11.2016).
[103] ONZ, 2015b, World Population Prospects, the 2015 Revision, United Nations, New York.
[104] Ossowski S., 1967, Z zagadnień psychologii społecznej. Dzieła, t. 3, PWN, Warszawa.
[105] Paradysz J., 1990, Reprodukcja ludności w Polsce. Studium metodologiczno-poznawcze, Szkoła Główna Planowania i Statystyki, Warszawa.
[106] Philipov D., 2002, Fertility in Times of Discontinuous Societal Change: The Case of Central and Eastern Europe, Working Paper, 24, Max Planck Institute for Demographic Research, Rostock.
[107] Radzikowska B., 1995, Płodność w Polsce w kontekście teorii przejścia demograficznego. Modelowanie i prognozowanie, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego we Wrocławiu, Wrocław.
[108] Rybińska A., 2016, Jak młode pokolenia wchodzą w dorosłość?, [w:] I.E. Kotowska, A. Matysiak, M. Mynarska (red.), Od opuszczenia domu rodzinnego do przejścia na emeryturę. Życie Polaków w świetle danych z badania ankietowego Generacje i Rodziny (s. 10–11), SGH, Warszawa.
[109] Siemieńska R., 1983, Women and the Family in Poland, [w:] E. Lupri (red.), The Changing Position of Women in Family and Society: A Cross-National Comparison (s. 276–295), E.J. Brill, Leiden.
[110] Sikorska J., 1987, Konsumpcja w warunkach regresu, [w:] L. Beskid (red.), Warunki i sposób życia społeczeństwa polskiego w sytuacji regresu (s. 21–35), Polska Akademia Nauk, Instytut Filozofii i Socjologii, Warszawa.
[111] Sikorska J., 2013, Życie rodzinne, [w:] A. Giza, M. Sikorska (red.), Współczesne społeczeństwo polskie (s. 185–228), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
[112] Slany K., 2002, Alternatywne formy życia małżeńsko-rodzinnego w ponowoczesnym świecie, „Nomos”, Kraków.
[113] Sobotka T., Wolfgang L., Philipov D., 2005, Missing Births: Decomposing the Declining Numbers of Births in Europe into Tempo, Quantum and Age Structure Components, Vienna Institute of Demography, Vienna.
[114] Sokołowska M., 1973, Frauenemanzipation und Sozialismus Das Beispiel der Volksrepublik Polen, Rowohlt Verlag, Reinbek.
[115] Sokołowska M., 1977, Women’s Emancipation and Socialism: The Case of the People’s Republic of Poland, Baywood Publishing, New York.
[116] Stefańska A., 2008, Zatrudnienie kobiet w Europie a ekonomiczne modele rodziny, nieopublikowana praca magisterska, ISiD SGH, Warszawa.
[117] Szlendak T., 2010, Socjologia rodziny: ewolucja, historia, zróżnicowanie, PWN, Warszawa.
[118] Sztanderska U., Grotkowska G., 2009, Rynek pracy kobiet w Polsce w latach 1992–2007, [w:] I.E. Kotowska (red.), Strukturalne i kulturowe uwarunkowania aktywności zawodowej kobiet w Polsce (s. 57–98), Scholar, Warszawa.
[119] Szukalski P., 2004, Urodzenia pozamałżeńskie w Polsce, [w:] A. Warzywoda-Kruszyńska, P. Szukalski (red.), Rodzina w zmieniającym się społeczeństwie polskim (s. 111–142), Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[120] Świda-Ziemba H., 1995, Wartości egzystencjalne młodzieży lat dziewięćdziesiątych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
[121] Tarkowska E., Tarkowski J., 1990, Amoralny familizm, czyli o dezintegracji społecznej w Polsce lat osiemdziesiątych, [w:] E. Wnuk-Lipiński (red.), Grupy i więzi w systemie monocentrycznym (s. 37–69), IFiS PAN, Warszawa.
[122] Thévenon O., Luci A., 2012, Reconciling Work, Family and Child Outcomes: What Implications for Family Support Policies?, „Population Research and Policy Review”, vol. 31, nr 6, 855–82.
[123] Titkow A., 1995, Kobiety pod presją? Proces kształtowania się tożsamości, [w:] A. Titkow, H. Domański (red.), Co to znaczy być kobietą w Polsce (s. 9–39), Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa.
[124] Titkow A., Duch-Krzystoszek D., 2009, Intencje i decyzje prokreacyjne w społeczeństwie polskim a polityka przyjazna prokreacji, „Studia Demograficzne”, 1/155, 70–97.
[125] Transparency International, 2017, Corruption Perceptions Index 2016. https://www.transparency.org/news/feature/corruption_perceptions_index_2016 (data dostępu: 28.06.2017).
[126] Tryfan B., 1987, Kwestia kobieca na wsi, PWN, Warszawa.
[127] Tymicki K., 2008, Przemiany wzorca dzietności w Polsce w latach 1985–2007. Analiza i opracowanie danych z rejestracji urodzeń. Raport z badań, Instytut Statystyki i Demografii SGH, Warszawa.
[128] Ulrich R.E., 2001, Most European Women Use Contraceptives, http://www.prb.org/Publications/Articles/2001/MostEuropeanWomenUseContraceptives.aspx (data dostępu: 13.11.2016).
[129] Urbańska S., 2015, Matka Polka na odległość: z doświadczeń migracyjnych robotnic 1989–2010, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
[130] van de Kaa D.J., 1987, Europe’s second demographic transition, „Population Bulletin”, vol. 42, nr 1, 3–24.
[131] Warzywoda-Kruszyńska W., Krzyszkowski J., 1990, Młode małżeństwa w wielkim mieście, Instytut Socjologii UŁ, Łódź.
[132] Welzel C., 2006, A Human Development View on Value Change Trends (1981–2006), Istanbul, zasób internetowy, http://www.worldvaluessurvey.org/wvs/articles/folder_published/ article_base_83 (data dostępu: 13.11.2016).
[133] Wilson E.O., 1998, O naturze ludzkiej, Zysk i S-ka, Warszawa.
[134] Zwiech P., 2010, Segregacja zawodowa kobiet w Polsce, [w:] M. Gawrycka, J. Wasilczuk, P. Zwiech (red.), Szklany sufit i ruchome schody – Kobiety na rynku pracy (s. 29–44), CeDeWu – Wydawnictwa fachowe, Warszawa.