Wydłużenie aktywności zawodowej czy przejście na emeryturę? Studium mikroekonomiczne
Article Sidebar
Published:
Dec 12, 2014
Keywords:
economic activity, ageing, social policy
Main Article Content
Abstract
The ageing of societies has recently become one the most important phenomena shaping social policy in Poland and other developed countries. At the same time, it is becoming increasingly clear that ageing should not be perceived only in terms of threats. Silver economy, age management, and lifelong learning are the notions that
become acknowledged by various labour market and social policy stakeholders. The rationale behind these ideas is to make the best use of the potential of people around the retirement, in line with the life cycle concept, but also of new social needs that arise with an increasing proportion of people aged 50+ in the society, and with considerably improving quality of their lives.
The discussion presented in the article is limited to problems in extending working life of Poles. The aim of this paper is analysis of the factors influencing the extension of the working life in Poland, from an individual perspective, i.e. by looking at the reasons of individual decisions of people close to the retirement age. The article is both theoretical and empirical in nature, presenting a review of studies including the support for the economic activity of “older” workers, coupled with the outcomes of a statistical analysis carried out in the project „Equal opportunities in the labour market for people aged 50+”.
Article Details
How to Cite
Wiktorowicz, J. . (2014). Wydłużenie aktywności zawodowej czy przejście na emeryturę? Studium mikroekonomiczne. Studia Demograficzne, (2(166), pp. 7–36. https://doi.org/10.33119/SD.2014.2.1
Section
Original research papers & review papers
References
[1] Błędowski P., A. Szuwarzyński, 2009, Aktywizacja zawodowa osób w wieku 50+ – szanse i ograniczenia, PBS DGA, Sopot.
[2] Bortkiewicz A., T. Makowiec-Dąbrowska, 2008, Wiek a zdolność do pracy, [w:] J. Kleer (red.), Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa, Polska Akademia Nauk, Komitet Prognoz «Polska 2000 Plus» Warszawa, s. 138–167.
[3] Bugajska J., T. Makowiec-Dąbrowska, E. Wągrowska-Koski, 2010, Zarządzanie wiekiem w przedsiębiorstwach jako element ochrony zdrowia starszych pracowników, Medycyna Pracy, 61(1), s. 55–63.
[4] Bukowski M. (red.), 2010, Zatrudnienie w Polsce 2008. Praca w cyklu życia, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
[5] Chłoń-Domińczak A., 2009, Retirement Behaviour in Poland and the Potential Impact of Pension System Changes, ENEPRI Research Report No 63, AIM project, http://aei.pitt.edu/10745/ (data dostępu: 15.02.2014).
[6] Contreras N., E. Martellucci, A.-E. Thum, 2013, Extending Working Life in Belgium, “CEPS Working Document”, nr 386.
[7] Czapiński J., T. Panek (red.), 2013, Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
[8] Czarnik S., K. Turek, 2014, Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków. Edukacja a rynek pracy – tom II, PARP, Warszawa.
[9] Determinanty dezaktywizacji zawodowej osób po 45 roku życia. Raport z badań, Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych, Elbląg; http://www.erkon.elblag.com.pl/innowacyjnyerkon/wp-content/uploads/2010/02/raport.pdf (data dostępu: 19.01.2014).
[10] Dolny E., 2009, Popytowe bariery zatrudniania osób starszych, [w:] Wiśniewski Z. (red.), Zarządzanie wiekiem w organizacjach wobec procesu starzenia się ludności, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „DOM ORGANIZATORA”, Toruń.
[11] Dubas E., J. Pyżalski, M. Muszyński, J.R. Pavel (red.), 2008, Wspieranie rozwoju bezrobotnych 50+. Doświadczenia projektu Adults Mentoring, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[12] Duch-Krzysztoszek D., 2009, Praca płatna w życiu kobiet i mężczyzn, [w:] Szukalski P. (red.), Przygotowanie do starości. Polacy wobec starzenia się, ISP, Warszawa.
[13] European Commission, 1999, Towards a Europe for All Ages, COM(1999) 221 final, Bruksela 21.05.1999. European Commission, 2001, Draft Joint Employment Report, Commission Staff Working Paper, SEC(2001) 1398.
[14] European Commission, 2012, Active ageing and gender equality policies. The employment and social inclusion of women and men of late working and early retirement age, http://ec.europa.eu/justice/gender-equality/files/2011_active_ageing_synthesis_report_en. pdf (data dostępu: 15.02.2014).
[15] Giza-Poleszczuk A., 2008, Eksperci o dezaktywizacji, [w:] Giza-Poleszczuk A., M. Góra, J. Liwiński, U. Sztanderska, Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, MPiPS, Warszawa.
[16] Giza-Poleszczuk A., M. Góra, J. Liwiński, U. Sztanderska,, 2008, Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, MPiPS, Warszawa.
[17] Gurria A., 2008, Living longer, working longer, The Journal AARP International, Washington.
[18] GUS, 2012a, Osoby powyżej 50. roku życia na rynku pracy w 2010 r., Warszawa.
[19] GUS, 2012b, Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w latach 1950–2011 (podstawa wymiaru emerytur i rent), http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1630_PLK_HTML.htm (data dostępu: 6.08.2013).
[20] Hantrais L., 2004, Family policy matters. Responding to family change in Europe, The Policy Press, Bristol, [w:] P. Szukalski, J. Wiktorowicz, 2011, Koncepcja badań w zakresie rozwiązań promujących aktywne starzenie się w wybranych krajach UE, Łódź, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”.
[21] Humphrey A., Costigan P., Pickering K., Stratford N., Barnes M., 2003, Factors affecting the labour market participation of older workers, Department for Work and Pension, Research Report no. 200, Huddersfield, http://praha.vupsv.cz/fulltext/ul_363.pdf (data dostępu: 9.08.2013).
[22] Ilmarinen J., 2005, Towards a longer worklife! Ageing and the quality of worklife in the European Union, Finnish Institute of Occupational Health, Helsinki.
[23] Kaleta D., T. Makowiec-Dąbrowska, A. Jegier, 2006, Lifestyle Index and Work Ability, International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 19(3), s. 170–177.
[24] Karpowicz E., 2010, Zarządzanie pracownikami w wieku 50+ – perspektywa pracodawcy, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa.
[25] Kołodziejczyk-Olczak I., 2010, Career Plan 50+. Survey Report, SWSPiZ, Łódź.
[26] Kotowska I.E., K. Saczuk, P.A. Strzelecki, 2014, Rynek pracy [w:] I.E. Kotowska (red.), Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013. Raport tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
[27] Kotowska I.E., I. Wóycicka (red.), 2008, Sprawowanie opieki oraz inne uwarunkowania podnoszenia aktywności zawodowej osób w starszym wieku produkcyjnym. Raport z badań. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
[28] Kowaleski J., P. Szukalski, 2008, Starzenie się ludności Polski – między demografią a gerontologią społeczną, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[29] Krajewski P. (red.), 2010, Osoby po 45. roku życia na rynku pracy Lubelszczyzny. Rekomendacje opracowane w ramach projektu, Fundacja CBOS, Warszawa.
[30] Kryńska E., 2006, Wydłużanie życia zawodowego na polskim rynku pracy, „Polityka Społeczna”, Nr 9.
[31] Kryńska E., J. Krzyszkowski, B. Urbaniak, J. Wiktorowicz (red.), 2013, Diagnoza obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Uniwersytet Łódzki, Łódź
[32] Kryńska E., P. Szukalski (red.), 2013, Rozwiązania sprzyjające aktywnemu starzeniu się w wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport końcowy, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[33] Krzyszkowski J., 2010, Środowiskowa pomoc społeczna wobec potrzeb ludzi starszych [w:] Być seniorem w województwie łódzkim, RCPS w Łodzi, Łódź.
[34] Liwiński J., U. Sztanderska, 2010, Wstępne standardy zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
[35] Maitland A., 2010, Working better. The over 50s, the new work generation, Equality and Human Rights Commission.
[36] Maltby T., 2011, Extending Working Lives? Employability, Work Ability and Better Quality Working Lives, „Social Policy & Society”, Cambridge University Press, vol. 10:3, s. 299–308.
[37] Mossakowska M., A. Więcek, P. Błędowski, 2012, PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań.
[38] Munnell A.H., S. Sass, 2008, Working Longer. The Solution to the Retirement Income Challenge, Brookings Institution Press, Washington.
[39] Perek-Białas J., H. Strzałkowska, K. Turek, 2010, Analiza desk research w ramach badań dot. Stworzenia modelu świadczenia usług doradztwa i rozwoju kariery pracowników 50+, Kraków.
[40] Perek-Białas J., K. Turek, H. Strzałkowska, M. Kononowicz, J. Michałowska, M. Drozd-Garbacewicz, M. Jagiełło, 2011, Pracuję – rozwijam kompetencje. Innowacyjny model wsparcia dla pracowników 50+. Zbiorczy raport z badań, PBS DGA, Sopot.
[41] Perspektywa uczenia się przez całe życie z 10 września 2013 r., 2012, Międzyresortowy Zespół ds. uczenia się przez całe życie, Warszawa.
[42] Podgórniak-Krzykacz A., J. Przywojska, 2011, Krajowe i regionalne programy rynku pracy wobec aktywizacji zawodowej osób w wieku 50+/45+ [w:] B. Urbaniak, J. Wiktorowicz (red.), Raport z analizy programów skierowanych do osób 50+ zrealizowanych w Polsce w latach 2004–2009 (s. 61–81), Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[43] Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 11.01.2013.
[44] Program Solidarność Pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2008.
[45] Program Solidarność Pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, grudzień 2013.
[46] Raport. Starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie ekonomiczne dla europejskich gospodarek, 2011, Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, Amerykańska Izba Handlowa w Polsce, Warszawa, http://www.pracodawcyrp.pl/aktualnosci/art,782,jak-stawic-czola-wyzwaniu-starzejacego-siespoleczenstwa.html, (data dostępu: 10.04.2014 r.).
[47] Rzechowska E. (red.), 2010, Dojrzały pracownik na rynku pracy: Perspektywa rozwojowa i perspektywa pracowników służb społecznych (raport z badań), Lubelska Szkoła Biznesu, Lublin.
[48] Sadowska-Snarska C. (red.), 2011, Uwarunkowania utrzymania aktywności zawodowej osób pracujących po 50. roku życia, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
[49] Schimanek T., K. Trzos, M. Zatorska, 2011, Zarządzanie wiekiem – szansa dla przedsiębiorców. Miniprzewodnik zarządzania wiekiem, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa.
[50] Silcock D., 2012, Extending working lives, „Pensions”, vol. 17, s. 229–235.
[51] Sobocka-Szczapa H. (red.), I. Poliwczak, 2011, Diagnoza sytuacji osób w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Aspekt ekonomiczny, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Łódź.
[52] Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, czerwiec 2013.
[53] Strategia Rozwoju Kraju 2020 – Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesień 2012.
[54] Summary of the Peer Review on „Extending working life: Tripartite co-operation and the role of the Centre for Senior Policy”, Oslo, 24–25.05.2012.
[55] Szaban J., 2010, Osoby 50+ w wybranych badaniach krajowych i zagranicznych, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa.
[56] Szarota Z., 2010, Starzenie się i starość w wymiarze instytucjonalnego wsparcia, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
[57] Szatur-Jaworska B., B. Rysz-Kowalczyk (red.), 2007, Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+. Bariery i szanse, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa.
[58] Szmidt C. (red.), 2012, Kompleksowy program aktywizacji osób starszych 50+. Raport końcowy, Akademia Leona Koźmińskiego, Millward Brown SMG/KRC, Warszawa.
[59] Sztanderska U., 2008, Przyczyny wczesnej dezaktywizacji zawodowej i emerytalnej osób ubezpieczonych w ZUS [w:] Giza-Poleszczuk A., M. Góra, J. Liwiński, U. Sztanderska, Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, MPiPS, Warszawa.
[60] Szubert Z., W. Sobala, 2005, Current determinants of early retirement among blue collar workers in Poland, International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 18(2), s. 177–184.
[61] Szukalski P. (red.), 2008, To idzie starość – polityka społeczna a przygotowanie do starzenia się ludności Polski, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych, Warszawa.
[62] Szukalski P., 2006, Dezaktywizacja zawodowa Polek i Polaków na przedpolu starości, [w:] Z. Olejniczak (red.), Aktywność zawodowa i społeczna osób z grupy wiekowej 50 plus. Opracowania, analizy, badania, dobre praktyki (s. 26–45), Wyższa Szkoła Marketingu i Zarządzania w Lesznie, Leszno.
[63] Szukalski P., 2012, Solidarność pokoleń. Dylematy relacji międzypokoleniowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[64] Urbaniak B. (red.), 2007, Pracownicy 45+ w naszej firmie, UNDP, Warszawa.
[65] Urbaniak B., 2011, Zatrudnienie i instytucje rynku pracy w warunkach starzejących się zasobów pracy – badania dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[66] Urbaniak B., J. Wiktorowicz (red.), 2011, Raport z analizy programów skierowanych do osób 50+ zrealizowanych w Polsce w latach 2004–2009, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[67] Urbaniak B., J. Wiktorowicz, 2014, Support for Economic Activity of People Aged 50+ in Poland: the Best Solutions of the Goverment’s Programme Solidarity of Generations, Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe, vol. 17, no. 1/2014, s. 77–92.
[68] Uścińska G., 2011, Diagnoza sytuacji osób w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce i w wybranych krajach UE na podstawie danych zastanych. Aspekt prawny, IPiSS, Warszawa.
[69] Ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2012 nr 0 poz. 637.
[70] Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118.
[71] Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, Dz.U. z 2008 r. nr 237, poz. 1656.
[72] Ustawa z dnia 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2008 r. nr 67, poz. 411.
[73] Weyman A., D. Wainwright, R. O’Hara, Ph. Jones, A. Buckigham, 2012, Extending working life. Behaviuor change intervenstions, Department for Work and Pension, “Research Report”, nr 809, Sheffield.
[74] Wiktorowicz J., 2012, Stosunek pracujących w wieku 45+ wobec dalszego zatrudnienia, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź.
[75] Wiktorowicz J. (red.), 2010, Fachowcy 45+, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź.
[76] Wiśniewski Z. (red), 2009, Determinanty aktywności zawodowej ludzi starszych, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń.
[77] Włodarczyk M., M. Paluszkiewicz, 2011, Formy prawne wyrównywania szans osób w wieku 50+/45+ na rynku pracy w Polsce, [w:] B. Urbaniak, J. Wiktorowicz (red.), Raport z analizy programów skierowanych do osób 50+ zrealizowanych w Polsce w latach 2004–2009 (s. 35–51), Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[78] Woszczyk P. (red.), 2011, Zarządzanie pracownikami 50+. Teoria i praktyka, HRP, Łódź.
[79] Wysokińska Z., 2013, Koncepcja aktywnego starzenia się – o próbach jej wdrażania w UE [w:] Kryńska E., P. Szukalski (red.), Rozwiązania sprzyjające aktywnemu starzeniu się w wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport końcowy, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[80] Zawadzki K., 2009, Zarządzanie wiekiem w organizacjach gospodarczych, [w:] Wiśniewski Z. (red.), Zarządzanie wiekiem w organizacjach wobec procesu starzenia się ludności, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „DOM ORGANIZATORA”, Toruń.
[2] Bortkiewicz A., T. Makowiec-Dąbrowska, 2008, Wiek a zdolność do pracy, [w:] J. Kleer (red.), Konsekwencje ekonomiczne i społeczne starzenia się społeczeństwa, Polska Akademia Nauk, Komitet Prognoz «Polska 2000 Plus» Warszawa, s. 138–167.
[3] Bugajska J., T. Makowiec-Dąbrowska, E. Wągrowska-Koski, 2010, Zarządzanie wiekiem w przedsiębiorstwach jako element ochrony zdrowia starszych pracowników, Medycyna Pracy, 61(1), s. 55–63.
[4] Bukowski M. (red.), 2010, Zatrudnienie w Polsce 2008. Praca w cyklu życia, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
[5] Chłoń-Domińczak A., 2009, Retirement Behaviour in Poland and the Potential Impact of Pension System Changes, ENEPRI Research Report No 63, AIM project, http://aei.pitt.edu/10745/ (data dostępu: 15.02.2014).
[6] Contreras N., E. Martellucci, A.-E. Thum, 2013, Extending Working Life in Belgium, “CEPS Working Document”, nr 386.
[7] Czapiński J., T. Panek (red.), 2013, Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i jakość życia Polaków, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
[8] Czarnik S., K. Turek, 2014, Aktywność zawodowa i wykształcenie Polaków. Edukacja a rynek pracy – tom II, PARP, Warszawa.
[9] Determinanty dezaktywizacji zawodowej osób po 45 roku życia. Raport z badań, Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych, Elbląg; http://www.erkon.elblag.com.pl/innowacyjnyerkon/wp-content/uploads/2010/02/raport.pdf (data dostępu: 19.01.2014).
[10] Dolny E., 2009, Popytowe bariery zatrudniania osób starszych, [w:] Wiśniewski Z. (red.), Zarządzanie wiekiem w organizacjach wobec procesu starzenia się ludności, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „DOM ORGANIZATORA”, Toruń.
[11] Dubas E., J. Pyżalski, M. Muszyński, J.R. Pavel (red.), 2008, Wspieranie rozwoju bezrobotnych 50+. Doświadczenia projektu Adults Mentoring, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[12] Duch-Krzysztoszek D., 2009, Praca płatna w życiu kobiet i mężczyzn, [w:] Szukalski P. (red.), Przygotowanie do starości. Polacy wobec starzenia się, ISP, Warszawa.
[13] European Commission, 1999, Towards a Europe for All Ages, COM(1999) 221 final, Bruksela 21.05.1999. European Commission, 2001, Draft Joint Employment Report, Commission Staff Working Paper, SEC(2001) 1398.
[14] European Commission, 2012, Active ageing and gender equality policies. The employment and social inclusion of women and men of late working and early retirement age, http://ec.europa.eu/justice/gender-equality/files/2011_active_ageing_synthesis_report_en. pdf (data dostępu: 15.02.2014).
[15] Giza-Poleszczuk A., 2008, Eksperci o dezaktywizacji, [w:] Giza-Poleszczuk A., M. Góra, J. Liwiński, U. Sztanderska, Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, MPiPS, Warszawa.
[16] Giza-Poleszczuk A., M. Góra, J. Liwiński, U. Sztanderska,, 2008, Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, MPiPS, Warszawa.
[17] Gurria A., 2008, Living longer, working longer, The Journal AARP International, Washington.
[18] GUS, 2012a, Osoby powyżej 50. roku życia na rynku pracy w 2010 r., Warszawa.
[19] GUS, 2012b, Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w latach 1950–2011 (podstawa wymiaru emerytur i rent), http://www.stat.gov.pl/gus/5840_1630_PLK_HTML.htm (data dostępu: 6.08.2013).
[20] Hantrais L., 2004, Family policy matters. Responding to family change in Europe, The Policy Press, Bristol, [w:] P. Szukalski, J. Wiktorowicz, 2011, Koncepcja badań w zakresie rozwiązań promujących aktywne starzenie się w wybranych krajach UE, Łódź, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”.
[21] Humphrey A., Costigan P., Pickering K., Stratford N., Barnes M., 2003, Factors affecting the labour market participation of older workers, Department for Work and Pension, Research Report no. 200, Huddersfield, http://praha.vupsv.cz/fulltext/ul_363.pdf (data dostępu: 9.08.2013).
[22] Ilmarinen J., 2005, Towards a longer worklife! Ageing and the quality of worklife in the European Union, Finnish Institute of Occupational Health, Helsinki.
[23] Kaleta D., T. Makowiec-Dąbrowska, A. Jegier, 2006, Lifestyle Index and Work Ability, International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 19(3), s. 170–177.
[24] Karpowicz E., 2010, Zarządzanie pracownikami w wieku 50+ – perspektywa pracodawcy, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa.
[25] Kołodziejczyk-Olczak I., 2010, Career Plan 50+. Survey Report, SWSPiZ, Łódź.
[26] Kotowska I.E., K. Saczuk, P.A. Strzelecki, 2014, Rynek pracy [w:] I.E. Kotowska (red.), Rynek pracy i wykluczenie społeczne w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013. Raport tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa.
[27] Kotowska I.E., I. Wóycicka (red.), 2008, Sprawowanie opieki oraz inne uwarunkowania podnoszenia aktywności zawodowej osób w starszym wieku produkcyjnym. Raport z badań. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa.
[28] Kowaleski J., P. Szukalski, 2008, Starzenie się ludności Polski – między demografią a gerontologią społeczną, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[29] Krajewski P. (red.), 2010, Osoby po 45. roku życia na rynku pracy Lubelszczyzny. Rekomendacje opracowane w ramach projektu, Fundacja CBOS, Warszawa.
[30] Kryńska E., 2006, Wydłużanie życia zawodowego na polskim rynku pracy, „Polityka Społeczna”, Nr 9.
[31] Kryńska E., J. Krzyszkowski, B. Urbaniak, J. Wiktorowicz (red.), 2013, Diagnoza obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Uniwersytet Łódzki, Łódź
[32] Kryńska E., P. Szukalski (red.), 2013, Rozwiązania sprzyjające aktywnemu starzeniu się w wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport końcowy, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[33] Krzyszkowski J., 2010, Środowiskowa pomoc społeczna wobec potrzeb ludzi starszych [w:] Być seniorem w województwie łódzkim, RCPS w Łodzi, Łódź.
[34] Liwiński J., U. Sztanderska, 2010, Wstępne standardy zarządzania wiekiem w przedsiębiorstwach, Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
[35] Maitland A., 2010, Working better. The over 50s, the new work generation, Equality and Human Rights Commission.
[36] Maltby T., 2011, Extending Working Lives? Employability, Work Ability and Better Quality Working Lives, „Social Policy & Society”, Cambridge University Press, vol. 10:3, s. 299–308.
[37] Mossakowska M., A. Więcek, P. Błędowski, 2012, PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań.
[38] Munnell A.H., S. Sass, 2008, Working Longer. The Solution to the Retirement Income Challenge, Brookings Institution Press, Washington.
[39] Perek-Białas J., H. Strzałkowska, K. Turek, 2010, Analiza desk research w ramach badań dot. Stworzenia modelu świadczenia usług doradztwa i rozwoju kariery pracowników 50+, Kraków.
[40] Perek-Białas J., K. Turek, H. Strzałkowska, M. Kononowicz, J. Michałowska, M. Drozd-Garbacewicz, M. Jagiełło, 2011, Pracuję – rozwijam kompetencje. Innowacyjny model wsparcia dla pracowników 50+. Zbiorczy raport z badań, PBS DGA, Sopot.
[41] Perspektywa uczenia się przez całe życie z 10 września 2013 r., 2012, Międzyresortowy Zespół ds. uczenia się przez całe życie, Warszawa.
[42] Podgórniak-Krzykacz A., J. Przywojska, 2011, Krajowe i regionalne programy rynku pracy wobec aktywizacji zawodowej osób w wieku 50+/45+ [w:] B. Urbaniak, J. Wiktorowicz (red.), Raport z analizy programów skierowanych do osób 50+ zrealizowanych w Polsce w latach 2004–2009 (s. 61–81), Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[43] Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji, Warszawa, 11.01.2013.
[44] Program Solidarność Pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2008.
[45] Program Solidarność Pokoleń. Działania dla zwiększenia aktywności zawodowej osób w wieku 50+, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, grudzień 2013.
[46] Raport. Starzejące się społeczeństwo jako wyzwanie ekonomiczne dla europejskich gospodarek, 2011, Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej, Amerykańska Izba Handlowa w Polsce, Warszawa, http://www.pracodawcyrp.pl/aktualnosci/art,782,jak-stawic-czola-wyzwaniu-starzejacego-siespoleczenstwa.html, (data dostępu: 10.04.2014 r.).
[47] Rzechowska E. (red.), 2010, Dojrzały pracownik na rynku pracy: Perspektywa rozwojowa i perspektywa pracowników służb społecznych (raport z badań), Lubelska Szkoła Biznesu, Lublin.
[48] Sadowska-Snarska C. (red.), 2011, Uwarunkowania utrzymania aktywności zawodowej osób pracujących po 50. roku życia, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok.
[49] Schimanek T., K. Trzos, M. Zatorska, 2011, Zarządzanie wiekiem – szansa dla przedsiębiorców. Miniprzewodnik zarządzania wiekiem, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa.
[50] Silcock D., 2012, Extending working lives, „Pensions”, vol. 17, s. 229–235.
[51] Sobocka-Szczapa H. (red.), I. Poliwczak, 2011, Diagnoza sytuacji osób w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce i wybranych krajach Unii Europejskiej. Aspekt ekonomiczny, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Łódź.
[52] Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa, czerwiec 2013.
[53] Strategia Rozwoju Kraju 2020 – Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Warszawa, wrzesień 2012.
[54] Summary of the Peer Review on „Extending working life: Tripartite co-operation and the role of the Centre for Senior Policy”, Oslo, 24–25.05.2012.
[55] Szaban J., 2010, Osoby 50+ w wybranych badaniach krajowych i zagranicznych, Akademia Leona Koźmińskiego, Warszawa.
[56] Szarota Z., 2010, Starzenie się i starość w wymiarze instytucjonalnego wsparcia, Wydawnictwo Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków.
[57] Szatur-Jaworska B., B. Rysz-Kowalczyk (red.), 2007, Rynek pracy a osoby bezrobotne 50+. Bariery i szanse, Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, Warszawa.
[58] Szmidt C. (red.), 2012, Kompleksowy program aktywizacji osób starszych 50+. Raport końcowy, Akademia Leona Koźmińskiego, Millward Brown SMG/KRC, Warszawa.
[59] Sztanderska U., 2008, Przyczyny wczesnej dezaktywizacji zawodowej i emerytalnej osób ubezpieczonych w ZUS [w:] Giza-Poleszczuk A., M. Góra, J. Liwiński, U. Sztanderska, Dezaktywizacja osób w wieku okołoemerytalnym. Raport z badań, MPiPS, Warszawa.
[60] Szubert Z., W. Sobala, 2005, Current determinants of early retirement among blue collar workers in Poland, International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health, 18(2), s. 177–184.
[61] Szukalski P. (red.), 2008, To idzie starość – polityka społeczna a przygotowanie do starzenia się ludności Polski, Wydawnictwo Instytutu Spraw Publicznych, Warszawa.
[62] Szukalski P., 2006, Dezaktywizacja zawodowa Polek i Polaków na przedpolu starości, [w:] Z. Olejniczak (red.), Aktywność zawodowa i społeczna osób z grupy wiekowej 50 plus. Opracowania, analizy, badania, dobre praktyki (s. 26–45), Wyższa Szkoła Marketingu i Zarządzania w Lesznie, Leszno.
[63] Szukalski P., 2012, Solidarność pokoleń. Dylematy relacji międzypokoleniowych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[64] Urbaniak B. (red.), 2007, Pracownicy 45+ w naszej firmie, UNDP, Warszawa.
[65] Urbaniak B., 2011, Zatrudnienie i instytucje rynku pracy w warunkach starzejących się zasobów pracy – badania dla Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
[66] Urbaniak B., J. Wiktorowicz (red.), 2011, Raport z analizy programów skierowanych do osób 50+ zrealizowanych w Polsce w latach 2004–2009, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[67] Urbaniak B., J. Wiktorowicz, 2014, Support for Economic Activity of People Aged 50+ in Poland: the Best Solutions of the Goverment’s Programme Solidarity of Generations, Comparative Economic Research. Central and Eastern Europe, vol. 17, no. 1/2014, s. 77–92.
[68] Uścińska G., 2011, Diagnoza sytuacji osób w wieku 45+ na rynku pracy w Polsce i w wybranych krajach UE na podstawie danych zastanych. Aspekt prawny, IPiSS, Warszawa.
[69] Ustawa z dnia 11 maja 2012 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2012 nr 0 poz. 637.
[70] Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1118.
[71] Ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, Dz.U. z 2008 r. nr 237, poz. 1656.
[72] Ustawa z dnia 28 marca 2008 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. z 2008 r. nr 67, poz. 411.
[73] Weyman A., D. Wainwright, R. O’Hara, Ph. Jones, A. Buckigham, 2012, Extending working life. Behaviuor change intervenstions, Department for Work and Pension, “Research Report”, nr 809, Sheffield.
[74] Wiktorowicz J., 2012, Stosunek pracujących w wieku 45+ wobec dalszego zatrudnienia, materiały wewnętrzne projektu „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, opracowane na podstawie wyników badania ilościowego osób w wieku 45+ Diagnozy obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, Łódź.
[75] Wiktorowicz J. (red.), 2010, Fachowcy 45+, Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi, Łódź.
[76] Wiśniewski Z. (red), 2009, Determinanty aktywności zawodowej ludzi starszych, Wydawnictwo Dom Organizatora, Toruń.
[77] Włodarczyk M., M. Paluszkiewicz, 2011, Formy prawne wyrównywania szans osób w wieku 50+/45+ na rynku pracy w Polsce, [w:] B. Urbaniak, J. Wiktorowicz (red.), Raport z analizy programów skierowanych do osób 50+ zrealizowanych w Polsce w latach 2004–2009 (s. 35–51), Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[78] Woszczyk P. (red.), 2011, Zarządzanie pracownikami 50+. Teoria i praktyka, HRP, Łódź.
[79] Wysokińska Z., 2013, Koncepcja aktywnego starzenia się – o próbach jej wdrażania w UE [w:] Kryńska E., P. Szukalski (red.), Rozwiązania sprzyjające aktywnemu starzeniu się w wybranych krajach Unii Europejskiej. Raport końcowy, Uniwersytet Łódzki, Łódź.
[80] Zawadzki K., 2009, Zarządzanie wiekiem w organizacjach gospodarczych, [w:] Wiśniewski Z. (red.), Zarządzanie wiekiem w organizacjach wobec procesu starzenia się ludności, Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa „DOM ORGANIZATORA”, Toruń.