Znaczenie czynników behawioralnych w zarządzaniu kryzysowym
DOI:
https://doi.org/10.33119/SIP.2023.192.10Słowa kluczowe:
altruizm, ekonomia behawioralna, kryzys, pandemia COVID-19Abstrakt
Wydarzenia ostatnich dwóch lat wskazują, że w zarządzaniu kryzysowym nie można pomijać czynników behawioralnych. Analiza reakcji społecznych prowadzi do stwierdzenia, że są one dalekie od standardowego, racjonalnego zachowania w warunkach wyjątkowych, takich jak: pandemia, kryzys migracyjny czy zagrożenie konfliktem zbrojnym. Skuteczna polityka gospodarcza oraz finansowa państwa powinna opierać się na predykcji powiązanej z zachowaniami stadnymi oraz teorii impulsu (szturchnięcia) wprowadzonej przez Thalera i Sunsteina w 2017 r. Ich zdaniem założenia ekonomii behawioralnej mogą zostać z powodzeniem wykorzystane w kształtowaniu polityki publicznej za pomocą odpowiednich narzędzi (uproszczeń, opcji domyślnych, ramowania, przybliżania konsekwencji, projektowania czy odwołania do norm społecznych). Celem niniejszego artykułu jest przegląd narzędzi ekonomii behawioralnej znajdujących zastosowanie w sytuacji zagrożenia nadzwyczajnym, nieoczekiwanym i wielkoskalowym kryzysem. Przedstawione w toku rozważań przykłady dotyczą wykorzystania innowacji behawioralnych i zachowań stadnych w różnym kontekście, przez władze państw z różnych stron świata. Niniejszy przegląd może stanowić inspirację do wprowadzenia nowych rozwiązań, uwzględniających teorię impulsu oraz zachowań stadnych i altruistycznych jednostek. W artykule wykorzystano ustalenia z zakresu ekonomii behawioralnej (teoria perspektywy oraz teoria impulsu) i ekonomii daru oraz doniesienia medialne na temat metod walki i niwelowania negatywnych skutków kryzysów w systemie opieki zdrowotnej czy przymusowej migracji w różnych krajach, także o odmiennych uwarunkowaniach kulturowych. W toku rozważań dokonano przeglądu tych metod oraz leżących u ich podstaw mechanizmów ekonomii behawioralnej wraz z pozytywnymi efektami ich zastosowania, dowodzącymi tym samym ich skuteczności.
Downloads
Download data is not yet available.
Bibliografia
Wydawnictwa zwarte
1. Czerwonka, M. (2019a). Behawioralne, kulturowe i etyczne uwarunkowania podejmowania decyzji inwestycyjnych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
2. Kolm, S. C. (2000). Introduction: The Economics of Reciprocity, Giving and Altruism. W: The Economics of Reciprocity, Giving and Altruism, L. A. Gerard-Varet, S. C. Kolm, J. M. Ythier (Eds.). New York: MacMillan. DOI: 10.1007/978-1-349-62745-5_1.
3. Thaler, R., Sustein, C. R. (2017). Impuls. Jak podejmować właściwe decyzje dotyczące zdrowia, dobrobytu i szczęścia. Poznań: Zysk i S-ka.
Artykuły prasowe i okolicznościowe
1. Abrams, D., Wetherell, M., Cochrane, S., Hogg, M. A., Turner, J. C. (1990). Knowing What to Think by Knowing Who You Are: Self-Categorization and the Nature of Norm Formation, Conformity and Group Polarization, British Journal of Social Psychology, 29 (2), s. 97–119. DOI: 10.1111/j.2044-8309.1990.tb00892.x.
2. Bavel, J. J. V., Baicker, K., Boggio, P. S., Capraro, V., Cichocka, A., Cikara, M., …, Willer, R. (2020). Using Social and Behavioural Science to Support COVID-19 Pandemic Response, Nature Human Behaviour, 4 (5), s. 460–471. DOI: 10.1038/s41562-020-0884‑z.
3. Betsch, C., Böhm, R., Korn, L., Holtmann, C. (2017). On the Benefits of Explaining Herd Immunity in Vaccine Advocacy, Nature Human Behavior, 1 (3). DOI: 10.1038/s41562-017-
0056.
4. Christakis, N. A., Fowler, J. H. (2013). Social Contagion Theory: Examining Dynamic Social Networks and Human Behavior, Statistics in Medicine, 32 (4), s. 556–577. DOI: 10.1002/ sim.5408.
5. Czerwonka, M. (2019b). Cultural, Cognitive and Personality Traits in Risk-Taking Behaviour: Evidence from Poland and the United States of America, Economic Research – Ekonomska Istraživanja, 32 (1), s. 894–908. DOI: 10.1080/1331677X.2019.1588766.
6. Czerwonka, M., Staniszewska, A. (2013). Miejsce daru i filantropii w ekonomii, Zarządzanie i Finanse, 2 (4), s. 73–88.
7. Elen, J., Jiang, L., Huyghe, S., Evers, M., Verburgh, A., …, Palaigeorgiou, G. (2019). Promoting Critical Thinking in European Higher Education Institutions: Towards an Educational Protocol, C. Dominguez, R. Payan-Carreira (Eds.). Vila Real: UTAD.
8. Daniszewski, P. (2013). Dżuma (Yersinia pestis) – jako broń biologiczna, International Letters of Social and Humanistic Sciences, 9, s. 84–94. DOI: 10.18052/www.scipress.com/ILSHS.9.84.
9. Kahneman, D., Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decisions under Risk, Econometrica, 47 (2), s. 263–292. DOI: 10.2307/1914185.
10. Kahneman, D., Tversky, A. (1981). The Framing of Decisions and Psychology of Choice, Science, 211, s. 453–458. DOI: 10.1126/science.7455683.
11. Kirk, C. P., Rifkin, L. S. (2020). I’ll Trade You Diamonds for Toilet Paper: Consumer Reacting, Coping and Adapting Behaviors in the COVID-19 Pandemic, Journal of Business Research, 117, s. 124–131. DOI: 10.1016/j.jbusres.2020.05.028.
12. Kitayama, S., Park, J., Miyamoto Y., Date, H., Morozink Boylan, J., Markus, H. R., Karasawa, M., Kawakami, N., Coe, C. L., Love, G. D., Ryff, C. D. (2018). Behavioral Adjustment Moderates the Link between Neuroticism and Biological Health Risk: A US–Japan Comparison Study, Personality and Social Psychology, 44, s. 809–822. DOI: 10.1177/0146167217748603.
13. Kraus, B., Kitayama, S. (2019). Interdependent Self-Construal Predicts Emotion Suppression in Asian Americans: An Electro-Cortical Investigation, Biological Psychology, 146. DOI:10.1016/j.biopsycho.2019.107733.
14. Nygren, T., Haglund, J., Samuelsson, Ch., Geijerstam, A. A., Prytz, J. (2019). Critical Thinking in National Tests across Four Subjects in Swedish Compulsory School, Education Inquiry, 10 (1), s. 56–75. DOI: 10.1080/20004508.2018.1475200.
15. Peters, E., Västfjäll, D., Slovic, P., Mertz, C. K., Mazzocco, K., Dickert, S. (2006). Numeracy and Decision Making, Psychological Science, 17 (5), s. 407–413. DOI: 10.1111/j.1467-9280.2006.01720.x.
16. Sim, K., Chua, H. C., Vieta, E., Fernandez, G. (2020). The Anatomy of Panic Buying Related to the Current COVID-19 Pandemic, Psychiatry Research, 288. DOI: 10.1016/j.psychres. 2020.113015.
Materiały internetowe
1. Aravindan, A., Geddie, J. (2020). Singapore Charges Visitors for Coronavirus Treatment after Imported Indonesian Cases, https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-singaporeidUSKBN20X0EW (dostęp: 16.04.2023).
2. Bellon, M. (2021). Milion dolarów za zaszczepienie się przeciw COVID-19. Takie rzeczy w USA, https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/zachety-do-szczepien-w-usa-milion-dolarow-zazaszczepienie-sie-przeciw-covid-19/zgeppj5 (dostęp: 3.03.2023).
3. CDC (2021). COVID-19 Employer Information for Office Buildings, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019‑ncov/community/office-buildings.html (dostęp: 3.03.2023).
4. Czerkawski, R. (2021). Kompendium wiedzy o tarczy finansowej 2.0. Co trzeba zrobić, by zdobyć finansowanie?, https://mycompanypolska.pl/artykul/kompedium-wiedzy-o-tarczy-finansowej-20‑co-trzeba-zrobic-by-zdobyc-finansowanie/6001 (dostęp: 3.03.2023).
5. Gov.pl (2021). Zapisz się na test na koronawirusa (SARS-CoV-2), https://www.gov.pl/web/gov/zapisz-sie-na-test-na-koronawirusa (dostęp: 3.03.2023).
6. Higgins, T. (2020). Joe Biden Receives COVID Vaccine on Live Television, Encourages Americans to Get Inoculated, https://www.cnbc.com/2020/12/21/joe-biden-receives-covid-vaccineon-live-televisio.html (dostęp: 3.03.2023).
7. Hofstede, G. (2023). Country Comparison Tool, https://www.hofstede-insights.com/countrycomparison-tool (dostęp: 15.06.2023).
8. Huczko, P. (2021). Zmiana terminu szczepienia przeciw COVID-19, https://samorzad.infor.pl/wiadomosci/5238815, Zmiana-terminu-szczepienia-przeciw-COVID19.html (dostęp:
3.03.2023).
9. Kancelaria Premiera (2021). Twitter, 16 maja, https://twitter.com/PremierRP/status/1372191378755743750?s=20 (dostęp: 3.03.2023).
10. Morawiecki, M. (2021). Twitter, 24 kwietnia, https://twitter.com/MorawieckiM/status/1385896456469483523? s=20&t=D1qmPPoxQmvzqrAyd8I6lg (dostęp: 3.03.2023).
11. NHS Digital (2021). Coronavirus (COVID-19) Risk Assessment, https://digital.nhs.uk/coronavirus/
risk-assessment (dostęp: 3.03.2023).
12. Nichols, Ch., Hayden, S. C., Trendler, Ch. (2020). Four Behaviors That Help Leaders Manage Crisis, https://hbr.org/2020/04/4‑behaviors-that-help-leaders-manage-a-crisis (dostęp: 3.03.2023).
13. Rynek Zdrowia (2021). 25 euro dla obywatela za zaszczepienie się – pierwsza taka decyzja na świecie, https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Szczepienia/25‑euro-dla-obywatela-zazaszczepienie-sie-pierwsza-taka-decyzja-na-swiecie,221435,1018.html (dostęp: 3.03.2023).
14. Salas, J., Almodovar, L. (2020). A Room, a Bar and a Classroom: How the Coronavirus Is Spread through the Air, https://english.elpais.com/society/2020–10–28/a-room-a-bar-and-a-classhow-the-coronavirus-is-spread-through-the-air.html (dostęp: 3.03.2023).
15. Scicluna, C. (2021). COVID-Battered Malta to Pay Tourists Who Visit This Summer, https://www.reuters.com/world/europe/covid-battered-malta-pay-tourists-who-visit-this-summer-2021-04-09/ (dostęp: 3.03.2023).
16. Worldometer (2023). COVID Live Update: 179,260,962 Cases and 3,882,169 Deaths from the Coronavirus, https://www.worldometers.info/ (dostęp: 16.04.2023).
17. Zahorski, T., Zendran, I. (2018). Złoty wiek grypy. Krótka historia pandemii, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/15986 (dostęp: 3.10.2023).
1. Czerwonka, M. (2019a). Behawioralne, kulturowe i etyczne uwarunkowania podejmowania decyzji inwestycyjnych. Warszawa: Oficyna Wydawnicza SGH.
2. Kolm, S. C. (2000). Introduction: The Economics of Reciprocity, Giving and Altruism. W: The Economics of Reciprocity, Giving and Altruism, L. A. Gerard-Varet, S. C. Kolm, J. M. Ythier (Eds.). New York: MacMillan. DOI: 10.1007/978-1-349-62745-5_1.
3. Thaler, R., Sustein, C. R. (2017). Impuls. Jak podejmować właściwe decyzje dotyczące zdrowia, dobrobytu i szczęścia. Poznań: Zysk i S-ka.
Artykuły prasowe i okolicznościowe
1. Abrams, D., Wetherell, M., Cochrane, S., Hogg, M. A., Turner, J. C. (1990). Knowing What to Think by Knowing Who You Are: Self-Categorization and the Nature of Norm Formation, Conformity and Group Polarization, British Journal of Social Psychology, 29 (2), s. 97–119. DOI: 10.1111/j.2044-8309.1990.tb00892.x.
2. Bavel, J. J. V., Baicker, K., Boggio, P. S., Capraro, V., Cichocka, A., Cikara, M., …, Willer, R. (2020). Using Social and Behavioural Science to Support COVID-19 Pandemic Response, Nature Human Behaviour, 4 (5), s. 460–471. DOI: 10.1038/s41562-020-0884‑z.
3. Betsch, C., Böhm, R., Korn, L., Holtmann, C. (2017). On the Benefits of Explaining Herd Immunity in Vaccine Advocacy, Nature Human Behavior, 1 (3). DOI: 10.1038/s41562-017-
0056.
4. Christakis, N. A., Fowler, J. H. (2013). Social Contagion Theory: Examining Dynamic Social Networks and Human Behavior, Statistics in Medicine, 32 (4), s. 556–577. DOI: 10.1002/ sim.5408.
5. Czerwonka, M. (2019b). Cultural, Cognitive and Personality Traits in Risk-Taking Behaviour: Evidence from Poland and the United States of America, Economic Research – Ekonomska Istraživanja, 32 (1), s. 894–908. DOI: 10.1080/1331677X.2019.1588766.
6. Czerwonka, M., Staniszewska, A. (2013). Miejsce daru i filantropii w ekonomii, Zarządzanie i Finanse, 2 (4), s. 73–88.
7. Elen, J., Jiang, L., Huyghe, S., Evers, M., Verburgh, A., …, Palaigeorgiou, G. (2019). Promoting Critical Thinking in European Higher Education Institutions: Towards an Educational Protocol, C. Dominguez, R. Payan-Carreira (Eds.). Vila Real: UTAD.
8. Daniszewski, P. (2013). Dżuma (Yersinia pestis) – jako broń biologiczna, International Letters of Social and Humanistic Sciences, 9, s. 84–94. DOI: 10.18052/www.scipress.com/ILSHS.9.84.
9. Kahneman, D., Tversky, A. (1979). Prospect Theory: An Analysis of Decisions under Risk, Econometrica, 47 (2), s. 263–292. DOI: 10.2307/1914185.
10. Kahneman, D., Tversky, A. (1981). The Framing of Decisions and Psychology of Choice, Science, 211, s. 453–458. DOI: 10.1126/science.7455683.
11. Kirk, C. P., Rifkin, L. S. (2020). I’ll Trade You Diamonds for Toilet Paper: Consumer Reacting, Coping and Adapting Behaviors in the COVID-19 Pandemic, Journal of Business Research, 117, s. 124–131. DOI: 10.1016/j.jbusres.2020.05.028.
12. Kitayama, S., Park, J., Miyamoto Y., Date, H., Morozink Boylan, J., Markus, H. R., Karasawa, M., Kawakami, N., Coe, C. L., Love, G. D., Ryff, C. D. (2018). Behavioral Adjustment Moderates the Link between Neuroticism and Biological Health Risk: A US–Japan Comparison Study, Personality and Social Psychology, 44, s. 809–822. DOI: 10.1177/0146167217748603.
13. Kraus, B., Kitayama, S. (2019). Interdependent Self-Construal Predicts Emotion Suppression in Asian Americans: An Electro-Cortical Investigation, Biological Psychology, 146. DOI:10.1016/j.biopsycho.2019.107733.
14. Nygren, T., Haglund, J., Samuelsson, Ch., Geijerstam, A. A., Prytz, J. (2019). Critical Thinking in National Tests across Four Subjects in Swedish Compulsory School, Education Inquiry, 10 (1), s. 56–75. DOI: 10.1080/20004508.2018.1475200.
15. Peters, E., Västfjäll, D., Slovic, P., Mertz, C. K., Mazzocco, K., Dickert, S. (2006). Numeracy and Decision Making, Psychological Science, 17 (5), s. 407–413. DOI: 10.1111/j.1467-9280.2006.01720.x.
16. Sim, K., Chua, H. C., Vieta, E., Fernandez, G. (2020). The Anatomy of Panic Buying Related to the Current COVID-19 Pandemic, Psychiatry Research, 288. DOI: 10.1016/j.psychres. 2020.113015.
Materiały internetowe
1. Aravindan, A., Geddie, J. (2020). Singapore Charges Visitors for Coronavirus Treatment after Imported Indonesian Cases, https://www.reuters.com/article/us-health-coronavirus-singaporeidUSKBN20X0EW (dostęp: 16.04.2023).
2. Bellon, M. (2021). Milion dolarów za zaszczepienie się przeciw COVID-19. Takie rzeczy w USA, https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/zachety-do-szczepien-w-usa-milion-dolarow-zazaszczepienie-sie-przeciw-covid-19/zgeppj5 (dostęp: 3.03.2023).
3. CDC (2021). COVID-19 Employer Information for Office Buildings, https://www.cdc.gov/coronavirus/2019‑ncov/community/office-buildings.html (dostęp: 3.03.2023).
4. Czerkawski, R. (2021). Kompendium wiedzy o tarczy finansowej 2.0. Co trzeba zrobić, by zdobyć finansowanie?, https://mycompanypolska.pl/artykul/kompedium-wiedzy-o-tarczy-finansowej-20‑co-trzeba-zrobic-by-zdobyc-finansowanie/6001 (dostęp: 3.03.2023).
5. Gov.pl (2021). Zapisz się na test na koronawirusa (SARS-CoV-2), https://www.gov.pl/web/gov/zapisz-sie-na-test-na-koronawirusa (dostęp: 3.03.2023).
6. Higgins, T. (2020). Joe Biden Receives COVID Vaccine on Live Television, Encourages Americans to Get Inoculated, https://www.cnbc.com/2020/12/21/joe-biden-receives-covid-vaccineon-live-televisio.html (dostęp: 3.03.2023).
7. Hofstede, G. (2023). Country Comparison Tool, https://www.hofstede-insights.com/countrycomparison-tool (dostęp: 15.06.2023).
8. Huczko, P. (2021). Zmiana terminu szczepienia przeciw COVID-19, https://samorzad.infor.pl/wiadomosci/5238815, Zmiana-terminu-szczepienia-przeciw-COVID19.html (dostęp:
3.03.2023).
9. Kancelaria Premiera (2021). Twitter, 16 maja, https://twitter.com/PremierRP/status/1372191378755743750?s=20 (dostęp: 3.03.2023).
10. Morawiecki, M. (2021). Twitter, 24 kwietnia, https://twitter.com/MorawieckiM/status/1385896456469483523? s=20&t=D1qmPPoxQmvzqrAyd8I6lg (dostęp: 3.03.2023).
11. NHS Digital (2021). Coronavirus (COVID-19) Risk Assessment, https://digital.nhs.uk/coronavirus/
risk-assessment (dostęp: 3.03.2023).
12. Nichols, Ch., Hayden, S. C., Trendler, Ch. (2020). Four Behaviors That Help Leaders Manage Crisis, https://hbr.org/2020/04/4‑behaviors-that-help-leaders-manage-a-crisis (dostęp: 3.03.2023).
13. Rynek Zdrowia (2021). 25 euro dla obywatela za zaszczepienie się – pierwsza taka decyzja na świecie, https://www.rynekzdrowia.pl/Serwis-Szczepienia/25‑euro-dla-obywatela-zazaszczepienie-sie-pierwsza-taka-decyzja-na-swiecie,221435,1018.html (dostęp: 3.03.2023).
14. Salas, J., Almodovar, L. (2020). A Room, a Bar and a Classroom: How the Coronavirus Is Spread through the Air, https://english.elpais.com/society/2020–10–28/a-room-a-bar-and-a-classhow-the-coronavirus-is-spread-through-the-air.html (dostęp: 3.03.2023).
15. Scicluna, C. (2021). COVID-Battered Malta to Pay Tourists Who Visit This Summer, https://www.reuters.com/world/europe/covid-battered-malta-pay-tourists-who-visit-this-summer-2021-04-09/ (dostęp: 3.03.2023).
16. Worldometer (2023). COVID Live Update: 179,260,962 Cases and 3,882,169 Deaths from the Coronavirus, https://www.worldometers.info/ (dostęp: 16.04.2023).
17. Zahorski, T., Zendran, I. (2018). Złoty wiek grypy. Krótka historia pandemii, https://depot.ceon.pl/handle/123456789/15986 (dostęp: 3.10.2023).
Pobrania
Opublikowane
2023-11-23
Jak cytować
Czerwonka, M. ., Siembida, J. ., & Staniszewska, A. (2023). Znaczenie czynników behawioralnych w zarządzaniu kryzysowym. Studia I Prace Kolegium Zarządzania I Finansów , (192), 187–203. https://doi.org/10.33119/SIP.2023.192.10
Numer
Dział
Dział główny
